Miloš Arsić

Stvaralaštvo Rade Čupić karakteriše programski i plastični kontinuitet kompleksnog pristupa različitim područjima vizuelnih umetnosti (slikarstvu, grafici, crtežu, fotografiji, proširenim medijima). U osnovi je istraživanje smisla egzistencije i značenja plastičnih fenomena, otkrivanje novih mogučnosti organizacije i dejstva primarnih likovnih elemenata. Ona dosledno insistira na njihovoj vizuelnoj građi i plastičnoj konstanti, uslovima promenljivosti u kontekstu odabranih, relevantnih činjenica likovne celine. Radi se o procesu definicije najvažnijih slojeva slike: tajanstvu pobuda i sadržaja, njene unutrašnje građe, otkrivanju novih zakona likovne egzistencije i markiranju varljivosti spoljašnjih značenja jedinica forme.

Ovakav pristup slici (najavljen pre jedne decenije), sadrži u ovom trenutku lako prepoznatljiv, izrazito autorski kreativni model. Karakteriše ga istovremenost isticanja, podjednako neizvesnosti vizuelnih kontroverzi i autoritet plastične egzistencije, ubedljivost višeznačnog smisla pretpostavljene unutrašnje građe kompleksno viđenog likovnog organizma koji istovremeno poseduje preciznost vitalnih spojeva i primarnih odnosa u fasadnoj organizaciji. Put do slike, ipak prividnih plastičnih i smisaonih kontroverzi, ostvaren je uvažavanjem uslova, razloga i umetničke opravdanosti istovremenog postojanja procesualnog toka automatskog (naslućenog) i analitičkog preispitivanja, kada je već drastično izmenjen smisao povoda, posmatrano u okvirima pluraliteta njegovog likovnog opstanka. Reč je o istraživanju opravdanosti vizuelnog učinka postignute sinteze naslućenih moći unutrašnje grade, plastičnih činjenica novostvorenog, značenjima proširenog vizuelnog bića slike. Istovremeno, u kontekstu fasadne organizacije, fenomen vizuelnog dobija važnost objektivizacije unutrašnjeg sveta slike, najčešće bez mogućnosti provere autentičnosti korespondentnih veza između uslovnosti povoda i organizovane forme, njenih spoljašnjih tokova i tajanstva unutrašnjeg jezgra.

Najnovija serija slika (1985/89), sadrži i niz uslovno nepikturalnih elemenata što je očekivani rezultat komplementarnih istraživanja srodnih medija (crteža, grafike, fotografije). Forma je realizovana afirmacijom jedinica jednog, dugo proučavanog i pedantno primenjenog sistema linearnih intervencija, metodom prividno »ogoljenih« struktura autonomnog magičnog i asocijativnog svojstva znakova, »likova« i simbola. U pogledu značenjskih fenomena slike, ove složene vizuelne strukture predstavljaju plastične naboje kao iznova formirane sadržaje koji su usaglašeni sa odlikama pretpostavljenog likovnog povoda. Novi smisao izgrađenog sistema odnosa u spoljašnjem sloju slike (kao moguće »slike« unutrašnje zbilje), odlikuje se više tajanstvenošću svojih značenja nego direktnošću poruke. Reč je pre o naslućenim nego jasnim smisaonim dimenzijama pikturalno-grafičkih oblika i segmentiranih površina bez obzira na mogućnost »prepoznavanja« konkretnih ili asocijativnih detalja i njihovog sadržinskog poređenja sa svetom prirodnih senzacija.

Pristup ovom slikarstvu uslovljen je egzistentnim kontinuitetom procesualnog vođenja osnovne likovne radnje. Reč je o sprovedenoj analizi primarnih činjenica vizuelne materije kao dokaza i, istovremeno, materijalizacije plastičnog opstanka, najčećše srećno ostvarenog spoja pikturalnih i grafičkih elemenata u fasadnim područjima slike. Ova komponenta njenog slikarstva upućuje na izrazito proširenu shemu klasičnog ustrojstva slike kao jedinstva tri primarna sloja relativne nezavisnosti, odnosno međuzavisnosti elemenata sadržaja, materijalizacije i značenja.

Karakteristike sadržaja mogu se uslovno označiti kao, istovremeno, neposredni i svesni podsticaji kreativnoj akciji ali i nesvesni, iracionalni, samo mogući povodi. U pitanju je mogućnost određenja njihovih tokova kao pre naslućene nego objektivne unutrašnje likovne radnje. Važno polje istraživanja čine i odlike, povodima uslovljene materijalizacije (bez obzira na njihovu objektivnost ili relevantnost, uslove medija, vokaciju ili afinitet slikara. Treći sloj slike predstavlja sam čin vanplastičnih činjenica, mogućnost odgonetanja značenja i sadržinskih osobenosti tokova prividno »zaustavljenih« jedinica vizuelnih segmenata forme. Međuzavisnost pomenutih slojeva predstavlja uslovnost nastanka relevantnih odgovora o smislu vizuelnog ustrojstva plastične nužnosti i značenja celine. Može se govoriti o fenomenu uzajamnosti, na primer, sadržaja emotivnog karaktera (doživljaja i sećanja), konkretizaciji senzacija prirodnog reda, racionalizmu rekonstrukcije konkretnih detalja stvarnog ili imaginarnog predela, njihovom proširenom značenju zavisno od realizacije samog poretka jedinica forme.

Insistiranje na važnosti posrednih i imaginarnih sadržaja, određuje ovo slikarstvo kao sistem likovnih (i značenjskih) pretpostavki bliskih metafizičkim spekulacijama o mogućem uređenju, strukturi i pulsiranju unutrašnjeg jezgra relativizovanih zakona prirode. Preispitivanje i izvesnost rekonstrukcije spoznaje i doživljaja konkretnih oblika i određenih senzacija stvarnosnog, doveli su do novog realiteta plastičnog bića, do drastično izmenjene slike suprotstavljene odrazu »lika« u stereotipu iskustvenog ogledala. Iznova se, plastički i vizuelno, stvara privid realiteta onog tajnovitog i nepredvidljivog ustrojstva prirodnog reda, nudi jedna od mogućih definicija sećanja ili opažaja kada umetnik »istražujući prirodu i svemir, umesto da traži i nalazi objektivne kvalitete … susreće sebe.«

Zajedničku, važnu odliku većine slika Rade Čupić, čini jedan od mogućih, ubedljivo ostvarenih načina markiranja drugačijeg smisla pejzažnih prostora kao radikalne rekonstrukcije njegovih primarnih jedinica (»Tisa, voda u kojoj sam se davila ili zdravo Lajonel F«, »Pogled u reku, pogled u telo«, »Letnji dan, podne«, »Kosmička kiša, panonska školjka«), Slikara interesuju one tanane linije spajanja (i moguće tačke razdvajanja) poznatog u nepoznatom, nemogućeg u mogućem). Stvara se slika proširenog dejstva vizuelnih (i značenjskih) aluzija (»Pišem ti pismo Ruđeru o dva sveta«, »Zgusnuta noć, talasi ili zdravo Virdžinija«, »Oblaci prolaze nebom, a zvezde su i tamo i ovde«) u kojima je mogućnost »prepoznavanja« shvaćena kao lažna objektivnost uslovno konkretizovanih segmenata.
Konkretni oblik nije identična projekcija stvarnosnog i relevantna iluzija, »slika« slike prirode (varka odraza) već autonomni lik tajanstvenog u tokovima nestvarnog i varljivost viđenog, spoznajnog i doživljenog. Bez obzira na uslovnu racionalnost namere, koja se najčešće sukobljava sa metafizičkim komponentama nesvesnog (tvoreći iz tog sukoba bitno nove sadržaje), ona ipak predstavlja najvažniju karakteristiku ovoga slikarstva. U stvari, postaje konstantna enigma jezgra slike koja u svom vizuelnom sloju iskazuje onu, uvek prisutnu kontroverzu egzistencije racionalnog u nesvesnom i imaginarnog u uslovno objektivnom.

Egzekutivna komponenta ovakvog pristupa slici, zasniva se na usvajanju i doslednoj primeni jednog, kompleksnog analitički racionalnog, naglašeno intelektualnog i postupno izgrađivanog pikturalno-grafičkog sistema. On je dosledno sprovođen u svim etapama likovnog puta da bi do punog izražaja došao u poslednjem činu stvaralačkog procesa kao ubedljivo ostvarena likovna forma. Karakteriše je plošnost osnovnog polja, uzdržanost kolorlstičke građe, specifičnost primarnih struktura realizovanih magičnih polje, bogatstvo oblika (apstraktni likovi, simboli i znakovi) pretočenih u funkcionalni red likovnih elemenata koji obrazuju vizuelni sadržaj slike kao markantna polja složenih značenjskih odgonetanja.

Vizuelna struktura slike, bez obzira na razlike u organizaciji izabranih elemenata forme (od apstraktnih preko asocijativnih oblika do konkretnih detalja), zasnovana je na geometrizmu bliskom sistemu stroge pedantno i dosledno sprovedene, uslovne »minimalizacije« likovnih elemenata. Njegovu osnovu čini kompleks pojednostavljenih oblika, razudenih površina i funkcionalnost sklopova koji poseduju niz specifičnih plastičnih tačaka i značenjskih naboja oformljenih analitičkom destrukcijom stereotipa konkretnih detalja (isečci pejzažnih prostora). Oni stvaraju utisak za tren zaustavljenog kretanja koje, medutim, ne utiče na plastičnu pokretljivost forme (treperenje tokova unutar samog jezgra slike). Smisao ovih geometrijskih polja i oblika, odnosno sistema tačaka proširenog sadržaja (pretoćenih u lineame i »tačkaste« strukture krugova, pravougaonika, kvadrata i nepravilnih geometrijskih slika), nalazi se u potenciranju kota čiste energije unutrašnjeg protoka materije.

Geometrijska koncepcija omogućava odredena značenjska poredenja (podjednako u smislu prožimanja i precizne sadržinske distinkcije) kinetičkih tačaka u fasadnom redu slika. Fenomen boje u njenom spoljašnjem sloju označava jedan od mogućih sadržinskih dejstava asocijativnog karaktera lišenog učinka iluzije. Površinska organizacija, ubedljivo ostvarenog korespondentnog odnosa organizovanih likovnih elemenata vizuelne građe i plastične suštine, odgovara vanpikturalnom sloju slike vremenskom i društvenom smislu, vrednosnom i značenjskom trajanju.

U ovom slikarstvu uvek postojećih, lucidno iznađenih i ubedIjivo materijalizovanih mogučnosti izlazaka iz tajanstvenih sfera samo uslovno poznatog (iz jezgra složenog bića slike mimo zamki varljivih očiglednosti), dosledno su primenjene one, alhemijskoj magiji bliske kontroverze tumačenja nepoznatog (bez obzira na privid »stvarnosnog«) još nepoznatijim (sa svim varkama koje ponuđeni ključevi odgonetanja nude), tajanstvenog još tajanstvenijim. Konstantni povod njenom stvaralačkom činu uvek je svet tajni, naslućenog i nepoznatog, varljivost sećanja i nepouzdanost spoznaje, onaj privid mogućeg, pre metafizičkog nego fizičkog i iskustvenog, relativnost zbilje i svest o uvek mogućim zamkama bliskih viđenja i dodira koji su likovnom akcijom pretočeni u stalnost dilema samog bića slike. Istovremeno ovo siikarstvo jeste i plastička afirmacija personalnog identiteta autora, vizuelni odraz tajnovitih pobuda (od dalekih sećanja do »događaja dana«), izazov i lepota, podjednako lakoće i tegobe stvaranja. Njene slike su i vidovi moralnih činjenica naslućenih zakona prirode koje dobijaju odlike kontinuiteta intelektualnih sumnji i stalnih impulsa traganjima za univerzalnim istinama ubedljivo materijalizovane svesti o važnosti isticanja ličnog iznad zakona kosmičkog reda.

Predgovor u katalogu izložbe
ZVUČNA VILJUŠKA
nešto – već – ništa – nije – još – nešto
LEPOTA DOGAĐAJA